ดีปลี
ชื่อวิทยาศาสตร์ Piper retrofractum Vahl.
ชื่อสามัญ Long pepper, Indian long pepper, Javanese long pepper
วงศ์ Piperaceae
ชื่ออื่นๆ ประดงข้อ ,ปานุน (ภาคกลาง) , ดีปลีเชือก (ภาคใต้) , พิษพญาไฟ , ปีกผัวะ , cabe jawa(อินโดนีเซีย) ,chabai jawa (มาเลเซีย) , Sali (ลาว)
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
ดีปลีเป็นพืชเมืองของเอเชียตุวันออกเฉียงใต้ มีถิ่นกำเนิดที่เกาะโมลัคคาส (Moluccas) ในมหาสมุทรอินเดียและได้มีการนำมาปลูกและเกิดการแพร่กระจายในทางตอนใต้ของประเทศไทย รวมถึงในประเทศมาเลเซียและอินเดีย
ลำต้น
เป็นไม้เถาหรือไม้เลื้อย มีรากงอกตามข้อ คล้ายต้นพริกไท ลำต้นมีรูปทรงกระบอก ผิวเรียบ สีเขียวเข้ม ส่วนเนื้อไม้เป็นไม้เนื้ออ่อน เปราะหักง่าย
ใบ
ใบเป็นใบเดี่ยวออกสลับกันบนกิ่ง มีลักษณะเป็นรูปไข่ ยาวรี แกมขอบขนาน ส่วนโคนใบมีลักษณะมนค่อนข้างกลม ปลายใบแหลม ใบคล้ายใบพริกไท และใบชะพลู ใบกว้าง 3-6 เซนติเมตร ยาว 7-16 เซนติเมตร ก้านใบสั้น ยาวประมาณ 5-10 มิลลิเมตร แผ่นใบทั้งสองข้างมีขนาดไม่เท่ากัน ผิวใบมีสีเขียวเข้มเป็นมันวาว เส้นกลางใบมีเส้นแยก 2 คู่ เส้นที่ฐานใบ 3-5 คู่
ดอก
ดอกมีลักษณะเป็นช่อ ออกที่ซอกใบ ดอกย่อยอัดกันแน่น เป็นดอกแยกเพศ ช่อดอกแต่ละเพศจะแยกกันอยู่ในต่างต้นกัน
ผล
ผลมีลักษณะอัดกันแน่น ขนาดผลประมาณ 1 เซนติเมตร ยาวประมาณ 2.5-5 เซนติเมตร ผลอ่อนมีสีเขียวอมเหลือง ผลแก่มีสีเขียวเข้ม เมื่อสุกผลจะเปลี่ยนสีเป็นสีแดง เมื่อรับประทานจะให้รสเผ็ดร้อน และออกขมนิดๆ รวมถึงมีกลิ่นฉุนแรง
ประโยชน์ได้
1. ผลอ่อนดีปลีสามารถใช้รับประทานเป็นผักสดได้
2.ผลแก่สามารถนำมาใช้ตำน้ำพริกแทนพริกได้ หรือในบางท้องถิ่นก็นำมาใช้แต่งใส่ในผักดองเช่นเดียวกับพริก
3. ยอดอ่อนดีปลีสามารถนำมาใช้ใส่ในข้าวยำได้
4. ผลดีปลีแห้งมีรสเผ็ดร้อนขม สามารถนำมาใช้เป็นเครื่องในการประกอบอาหาร ด้วยการนำผลสุกดีปลีมาตากแห้งแล้วใช้ปรุงรสแกงคั่ว หรือแกงเผ็ด เพื่อใช้ดับกลิ่นคาวของเนื้อสัตว์ได้ดี และยังช่วยปรุงรสปรุงกลิ่นให้อาหารน่ารับประทาน นอกจากนี้ยังสามารถนำไปใช้แต่งกลิ่นผักดองได้อีกด้วย
5. เครื่องเทศดีปลีสามารถช่วยดับกลิ่นคาวของเนื้อสัตว์ได้เป็นอย่างดี
6. ช่วยถนอมอาหารไม่ให้เกิดการบูดเน่าได้
7. นอกจากจะปลูกไว้เป็นเครื่องเทศและเป็นยาสมุนไพรแล้ว ยังปลูกไว้เป็นไม้ประดับเพื่อชมใบสีเขียวสดดูชุ่มชื่น หรือปลูกเพื่อดูผลที่เป็นสีเหลืองจวนสุกก็ได้เช่นกัน
8. ผลดีปลีมีน้ำมันหอมระเหยที่มีฤทธิ์สามารถฆ่าแมลงด้วงงวงและด้วงถั่วได้ และอาจนำมาสกัดเป็นสารกำจัดแมลงสูตรธรรมชาติได้
9. ดีปลีใช้ปลูกในเชิงการค้าเพื่อใช้อุตสาหกรรมการผลิตยาแผนโบราณหรือยาสมุนไพร โดยมีทั้งการปลูกเป็นพืชหลักและพืชเสริม โดยแหล่งผลิตที่สำคัญในบ้านเราได้แก่ ตำบลบ้านใหม่ ตำบลพังตรุ อำเภอท่าม่วง อำเภอท่ามะกา อำเภอเมือง จังหวัดกาญจนบุรี ส่วนแหล่งผลิตอื่น ๆ ก็ได้แก่ จังหวัดนครปฐม จันทบุรี และนครศรีธรรมราช